Mustafa Kemal Paşa’nın Hazırladığı Anayasa Değişikliği

Lozan Barış Antlaşması’nın imzasından sonra Mustafa Kemal Paşa, Özel Kaleminde memur olan ve kişisel güvenini kazanmış bulunan Hasan Rıza Soyak’ı çağırarak birkaç küçük kağıt parçasını vermiş ve şöyle demiştir:“Bunları al, müsvedde halindedirler, beyaz edeceksin. Yazılar karışıktır, dikkat et, okuyamadığın veya anlayamadığın yer olursa bana sorarsın. Bunları şimdilik yalnız sen ve ben bileceğiz; amirlerine dahi bahsetmene lüzum yoktur”.
 
Hasan Rıza Soyak, Mustafa Kemal Paşanın kullandığı küçük bir not defterinden koparılmış ve onun el yazısı bulunan bu sayfaları okuyunca bunların 20 Ocak1921’de kabul edilen Teşkilatı Esasiye Kanunu’nun devlet şekline ait maddelerini değiştiren ve Türkiye Devletine, “Cumhuriyet” şeklini kazandıran taslak olduğunu görmüştür.

Mustafa Kemal Paşa tarafından hazırlanan metin aynen şöyledir;

“Türkiye Devletinin hükümet şekli Cumhuriyettir”.

“Türkiye Devleti Büyük Millet Meclisi tarafından idare olunur”.

“Meclis, hükümetin inkısam ettiği (bölümlere ayırdığı) idare şubelerini, icra vekilleri vasıtasıyla idare eder”.

“Türkiye Cumhurreisi, Umumî Heyet tarafından, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri arasından  bir seçim devresi için seçilir. Reisin görevi yeni Cumhurreisinin seçimine kadar devam eder. Tekrar seçilmekmümkündür. Türkiye Cumhurreisi, devletin reisidir; bu sıfatla gerek gördükçe Büyük Millet Meclisi’ne ve Vekiller Heyetine başkanlık eder”.

“Başvekil, Cumhurreisi tarafından ve meclis üyeleri arasından seçilir. Diğer vekiller, Başvekil tarafından yine Meclis üyeleri arasından seçildikten sonra heyeti umumiyesi, Cumhurreisi tarafından Meclis’in onayına sunulur. Meclis toplantı halinde değilse, onay işi Meclis’in toplanmasına kadar ertelenir”.

Hasan Rıza Soyak, verilen metni yeni baştan düzenleyerek yazdırdıktan sonra, Mustafa Kemal Paşanın konu ile ilgili talimatını almıştır.

“Şimdi bunu al, Adliye Vekili Seyit beye götür, yarına kadar bunları okusunlar. Cumhuriyet ve halk hakimiyeti ifadeleri ile umumî hukuk kuralları bakımından araştırsınlar ve görüşlerini bildirsinler. Meselenin şimdilik üçümüzün arasında kalmasını arzu ettiğimi de Seyit Bey’e söylersin”.

Verilen emir yerine getirilmiş, Seyit Bey müsveddeleri okuduktan sonra, geri verirken görüşlerini, Hasan Rıza Soyak’a; pek mükemmel bulduğunu, esaslarda aynı fikirde olduğunu, düzeltme haddi olmamakla beraber, birkaç noktada Gazi’nin emirlerine uyarak, görüşlerini kaydettiğini, söylemiştir.

Falih Rıfkı Atay’ın Cumhuriyetin ilanı ile ilgili olarak Çankaya adlı eserinde, 11 Eylül 1923’de tuttuğu notlar konuya açıklık getirmesi bakımından dikkatimizi çekmektedir.

TBMM’de Mustafa Kemal Paşa’nın odasında cereyan eden olaylar, Cumhuriyetin ilanından önce, Cumhuriyetin ilanı ile ilgili görüşmeleri dile getirmektedir. Konunun ele alınışına Parti Tüzüğünde yapılacak değişiklikler sebep olmuştur. “chose publique” kelimeleriyle tercüme edilmiştir. Bizde manası ne olmalı?

“Gazi dedi ki”

— Cumhuriyet ne demektir? Büyük sözlüğe baktım,

Gazi’nin sözü hangi konu üstüne getirmek istediği belliydi. Anayasada hükümet şeklini açıkça göstermek sırası geldiğini söyleyen Sabri Bey:

—    Mesele bugünkü vaziyetin ifade edilmesinden ibarettir, dedi.

Gazi:
— Ben projeyi (söz konusu parti tüzüğü projesi) gördüm. Çok eksik yerleri var. Bu hafta kendim uğraşacağım. Sonra bazı arkadaşlarla özel görüşmelerde bulunuruz ve partiye getiririz, dedi.

— Bunu en kuvvetli zamanımızda yapmalıyız.

“Türkiye Cumhuriyet usulü ile idare olunan bir halk devletidir”.

Falih Rıfkı Atay, bu açıklamalardan sonra notlarında şu hususa yer vermektedir.

“Nihayet yakında Cumhuriyetin ilan olunacağını Mecliste Mustafa Kemal Paşa’nın ağzından işitiyorduk. Haber ağızdan ağıza yayılarak, Mecliste herkes şüpheden kurtulacaktır”.

Falih Rıfkı Atay, bu açıklamaları yaparken asıl amacının da ne olduğunu şöyle ifade etmektedir:

“10 Eylül’den 29 Ekime kadar kırkdokuz gün var. Yukarıdaki notu buraya alışımın sebebi, Cumhuriyet meselesinin sonuna kadar bir sır olarak saklayıp, bir gece, top sesleri ile ansızın ortaya çıkmış olmadığını anlatmaktadır”.

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Teşekkür ederim.